Türkiye: Deprem Bölgesinde İnsan Hakları Savunucularına Taciz Sona Ermeli
Front Line Defenders Türkiye’de on bir şehirde büyük yıkıma yol açan depremin ertesinde, depremden etkilenen bölgelerde çalışan insan hakları savunucularına yönelik şiddet, yasal taciz, keyfi gözaltılar ve tehdit haberlerinden derin endişe duymakta ve Türkiye Cumhuriyeti makamlarına insan hakları savunucularının çalışmalarını engellememesi için çağrıda bulunmaktadır. Hükümeti eleştirdiği düşünülen insan hak savunucularının sahada güvenlik güçleri tarafından özellikle hedef alındığı belirtiliyor.
27 Şubat 2023 tarihinde Mor Dayanışma üyesi insan hakları savunucusu Pelin Songül Çiçek ve yanındaki gönüllüler Hatay’da yardım dağıtmak üzere gittikleri bölgede ddepremzedelerle sohbet ederken güvenlik güçleri tarafından taciz edildiler ve keyfi olarak gözaltına alındılar. Çalışmalarına ilk olarak Hatay’da başlamış olan kadın hakları örgütü Mor Dayanışma, deprem sonrasında kurtarma çalışmalarının başladığı andan bugüne sahada depremzedelere destek oluyor.
27 Şubat 2023 günü sabahın erken saatlerinde Hatay’ın Güzelburç köyüne hiçbir yardımın götürülmediğini öğrendikten sonra Pelin Songül Cengiz ve diğer iki gönüllü köylülere yardım ulaştırmak üzere köye gitti. Hak savunucuları köye ulaştığında okulun bahçesine beraberinde getirdikleri hijyen malzemeleri ve yemekleriyle kamp kurarak kurtarma ve yardım çalışmalarının olmamasından veya gecikmesinden şikayetçi olan köylülerle sohbet etmeye başladılar. Jandarma Özel Harekât (JÖH) ekipleri sohbet eden gruba doğru yaklaşarak onları hükümeti eleştirmemeleri için uyardı ve "Sen böyle konuşamazsın, seni burada ne yaparız, devlet yok diyemezsin" diyerek tehdit etti. Hak savunucuları güvenlik güçlerine usulsüz yaklaştıklarını ve bir suç olduğu takdirde tutanak tutup soruşturma açmaları gerektiğini söyleyerek itirazda bulundular.
Daha çok güvenlik görevlisinin alana gelmesinin ardından köylüler okul bahçesinden uzaklaştırıldı ve yardım için gelen gönüllüler alanda izole edildi. Gruptan kimlik belgelerini vermeleri istendi ve bir çember içine alınarak az evvelki karşılaşmaya dair tüm video ve fotoğrafları silmeleri istendi. Hak savunucusu Pelin Songül Çiçek’in aktarımlarına göre JÖH ekipleri gönüllülere gözdağı vermek için tüfeğinin namlusuyla telefon ekranında silinecek videoları işaret etti. Ancak bir grup avukatın alana ulaşması ve güvenlik güçleriyle görüşmesi sonrası iki saat boyunca keyfi olarak fiilen gözaltında tutulan grup serbest bırakıldı.
Deprem bölgesinde faaliyet yürüten birçok hak savunucusu ve gazeteci işlerini yaptığı için tehdit edildi, saldırıya uğradı, gözaltına alındı ve hatta tutuklandı. Dicle Fırat Gazeteciler Derneği’nin yakın tarihli bir raporuna göre Şubat 2023’te deprem bölgesinden haber geçen en az dört gazeteci tutuklandı ve altı gazeteci hakkında soruşturma açıldı.
23 Şubat 2023 tarihinde Halk TV muhabiri ve insan hakları savunucusu Seyhan Avşar’a gözaltındaki ölüm iddiasını haberleştirdiği için “iftira” ve “hakaret” suçlamasıyla soruşturma başlatıldığı öğrenildi. Avşar’ın Halk TV’nin haber sitesinde yayınlanan haberine göre, hırsızlık ve yağma şüphesiyle kardeşini gözaltına almak isteyen jandarmaya itiraz ettiği için kardeşiyle birlikte gözaltına alınan Ahmet Güreşçi Hatay’ın Altınözü Jandarma Karakolu’a götürüldü. Aynı gün kaldırıldığı sahra hastanesinde öldü. Ön otopsi raporuna göre ölen kişinin vücudunda burnunda kırık ve beyinde kanama da dahil olmak üzere çok sayıda ağır darp izleri tespit edildi.
Çok sayıda gazeteci sahada işlerini yaparken güvenlik güçleri tarafından durdurulduklarını ve hükümeti zayıf gösterecek haberleri yapmamakla tehdit edildiklerini bildirdiler. 27 Şubat 2023 tarihinde gazeteciler Ali İmat ve İbrahim İmat sosyal medyada yaptıkları paylaşımlar gerekçe gösterilerek yanlış bilgi yaydıkları gerekçesiyle gözaltına alınıp tutuklandılar. Yaptıkları paylaşım yetkililerden depremzedeler için gönderilen çadırların dağıtılmak yerine halen depoda tutulup tutulmadığı iddiasını yanıtlamasını talep ediyordu. Osmaniye Sulh Ceza Hakimliği kararıyla tutuklanan gazetecilere yönelik suçlama üç yıla kadar hapis cezasını öngörüyor. Ali İmat ve İbrahim İmat halen Osmaniye Cezaevi’nde tutuklu bulunuyor.
Hükümetin depreme yönelik tepkisini protesto etmek isteyen çok sayıda gösteri güvenlik güçleri tarafından şiddet kullanarak dağıtıldı ve sendika üyeleri ve hekimlerin de dahil olduğu çok sayıda hak savunucusu gözaltına alındı. Pek çok gazeteci de gösteri ve eylemler sırasında saldırıya uğradı ve eylemden görüntü alması engellendi. 26 Şubat 2023 tarihinde İstanbul’da depremle ilgili düzenlenen gösteride 198 kişi gözaltına alındı. Gözaltına alınan kişiler aynı gece serbest bırakıldı.
Front Line Defenders Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti’ne “İnsani yardım, insanlar arasındaki dayanışmanın evrensel değerinin temel bir ifadesi ve ahlaki bir zorunluluktur” diyen Avrupa İnsani Yardım Mutabakatının birinci maddesini hatırlatır. Mutabakat ayrıca “kırılgan toplumsal kesimlere erişimi sağlamak için gereken ‘insani alanın’ ve insani yardım çalışanlarının emniyet ve güvenliğinin korunmasının yardımın ulaştırılması için temel önkoşullar olarak korunması gerektiğini” vurgulamaktadır.
Front Line Defenders, Türkiye Cumhuriyeti hükümetini bölgede depremin ilk gününden bu yana durmaksızın çalışan insan hakları savunucuları için güvenli ve elverişli bir çalışma ortamı sağlamaya ve hak savunucularının meşru çalışmaları nedeniyle hedef alınmasına son vermeye çağırıyor. Güvenlik güçleri ve resmi gmrevliler insan hakları savunucularının ve gönüllülerin depremzedelere gerekli mal ve hizmetlerin ulaştırılması çalışmasına devam edebilmeleri için izin vermelidir. Ayrıca, insan hakları savunucuları, sahadaki gelişmeleri şiddet ve gözaltına korkusu olmadan belgeleyebilmeli ve raporlayabilmelidir.
Görsel: Depremde yıkılmış bir bina, Diyarbakır, 6 Şubat 2023 ©VOA
